بررسی تأثیر کوتاه مدت گیاهان پوششی بر خصوصیات فیزیکی و زیستی خاک

سابقه و هدف: گیاهان پوششی یک استراتژی برای تقویت سلامت و کیفیت خاک در سیستم‌های کشاورزی می‌باشد. ارتباط گیاهان پوششی با فعالیت‌های زیستی خاک جزء مهمی از سلامت خاک است. گیاهان پوششی از طریق تأثیر بر کربن آلی خاک بسیاری از ویژگی‌های فیزیکی، شیمیایی و زیستی خاک را تحت تأثیر قرار می‌دهد. علاوه بر این از طریق رشد و ایجاد پوشش مناسب در سطح خاک مانع از هدررفت عناصر غذایی می‌گردد. هدف از پژوهش حاضر مقایسه اثر تیمارهای مختلف گیاهان پوششی به-صورت تک‌کشتی و کشت مخلوط بر بهبود خصوصیات فیزیکی و زیستی خاک در کوتاه‌مدت بود. مواد و روش‌ها: به منظور بررسی تأثیر کشت گیاهان پوششی بر برخی خصوصیات فیزیکی و زیستی خاک آزمایشی در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه محقق اردبیلی در سال 1396 اجرا شد. تیمارهای آزمایشی شامل کشت چاودار (Secale cereal)، خلر (Lathyrus sativus) و ماشک گل‌خوشه‌ای (Vicia villosa) به‌صورت تک‌کشتی (100 درصد) و کشت مخلوط دوگانه و سه‌گانه به ترتیب با نسبت‌های بذر 50 و 3/33 درصد بود. مبنای میزان بذر مصرفی در کشت خالص برای گیاه چاودار، خلر و ماشک‌گل‌خوشه‌ای به ترتیب 100، 25 و 25 کیلوگرم در هکتار بود. یافته‌ها: نتایج نشان داد که بیشترین زیست‌توده گیاهان پوششی (530 گرم در متر مربع) در تیمار تک‌کشتی چاودار و کمترین زیست‌توده گیاهان پوششی در تک‌کشتی ماشک‌گل‌خوشه‌ای و کشت مخلوط ماشک‌گل‌خوشه‌ای+ خلر (به ترتیب 5/85 و 6/91 گرم در متر مربع) در زمان خاتمه دادن به رشد گیاهان پوششی به‌دست آمد. همچنین نتایج مقایسه میانگین‌ها نشان داد که بیشترین ماده آلی(53/0 درصد) و جمعیت میکروبی خاک (2600000 عدد در گرم) از تیمار کشت مخلوط چاودار+ خلر+ ماشک‌گل-خوشه‌ای به‌دست آمد. ماده آلی خاک در مقایسه با تیمار کنترل بدون گیاه پوششی در کشت مخلوط چاودار+ ماشک‌گل‌خوشه‌ای + خلر 3/11 درصد افزایش داشت. بیشترین تعداد کرم‌های خاکی براساس نتایج بدست آمده به تیمار تک‌کشتی چاودار تعلق داشت. بطور متوسط کرم‌های خاکی در کل تیمارهای گیاهان پوششی نسبت به کنترل بدون گیاه پوششی 5/80 درصد افزایش نشان داد. همچنین کمترین میزان جرم مخصوص ظاهری خاک مربوط به تیمار کشت مخلوط چاودار+ ماشک‌گل‌خوشه‌ای 01/1 گرم بر سانتی‌متر مکعب بود. جرم مخصوص ظاهری خاک در کشت مخلوط چاودار+ خلر نسبت به تیمار کنترل 17/6 درصد کاهش یافت. گیاهان پوششی زمان لازم برای نفوذ آب به خاک را کاهش داد. کمترین زمان لازم برای نفوذ آب به خاک در حین و خاتمه رشد گیاهان پوششی به‌ترتیب از تیمارهای تک‌کشتی ماشک‌گل‌خوشه‌ای 39/8 ثانیه و کشت مخلوط چاودار+ خلر 99/4 ثانیه به‌دست آمد. نتیجه‌گیری: گیاهان پوششی چه به‌صورت تک‌کشتی و یا مخلوط حتی در یک فصل رشد خصوصیات فیزیکی و زیستی خاک را بهبود بخشید. چاودار و ماشک‌گل‌خوشه‌ای در کشت مخلوط دوگانه و سه‌گانه بیشترین تأثیر را داشت. واژه کلیدی: جمعیت میکروبی خاک، زیست‌توده گیاهان پوششی، سلامت خاک، کربن آلی خاک، کرم‌های خاکی.